Avrupa'da 'intihal salgını' düşündürüyor (BBC TÜRKÇE)

Çok sayıda Avrupalı siyasetçinin yüksek öğrenim çalışmalarında intihal yaptığının ortaya çıkması, bilimde usulsüzlük tartışmalarının artmasına yol açtı.

Prof. Debora Weber-Wulff

Medya ve Bilişim Bölümü, Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Berlin

Avrupa'nın üzerinde intihal ve bilimsel sahtecilik bulutları dolaşıyor. Son 18 ayda bazı önde gelen siyasetçiler bu nedenle istifa etmek zorunda kaldı. Ancak ortaya çıkan bilgiler saygın Avrupa üniversitelerini de sarsıyor.

Özellikle Almanya olmak üzere pek çok Avrupa ülkesi, intihal olasılığını incelemek için üstünkörü bir gözden geçirmenin yeterli olacağı düşüncesiyle hareket etmiş, bilimin kendi kendisini arındırma gücüne inanmanın yeterli olacağını düşünmüştü.

Geçen yıl Şubat'ta, Almanya Savunma Bakanı Karl-Theodor zu Guttenberg'in doktora tezini inceleyen bir kişi, bazı paragrafların bir başka çalışmadan alındığını ortaya koydu.

Gazeteler bu bilgiyi duyurunca, zu Guttenberg suistimal iddialarını yalanladı, suçlamaları 'saçma' diye niteledi, dipnotlarda bir karışıklık olduysa, bunu yeni baskıda düzelteceğini söyledi.

Bir kaç gün içinde kendilerine (İngilizce intihal kelimesi plagiarism'den hareketle) GuttenPlag Wiki adını veren bir grup, dışarıdan katkıya açık bir internet sayfası (wiki) oluşturmuş ve bakanın söylediklerinin gerçeği yansıtmadığını ortaya koymuştu bile.

Bakan iki hafta sonra istifa etmek zorunda kaldı.

Ama mesele burada noktalanmadı. Ünlü bir siyasetçinin kızının tezinde intihal yaptığı şüpheleri üzerine yeni bir wiki oluşturulup verileri derlemek için VroniPlag Wiki kurulmuştu. Bunu başkaları izleyince, sitede yer verilen vakaların sayısı 27'ye yükseldi.

Skandal doğuya yayıldı

Avrupa'nın başka yerlerinde de benzer sorunlar ortaya çıktı. Romanya eğitim bakanı akademik çalışmalarında intihale başvurduğu suçlamaları üzerine koltuğunda sadece bir hafta kalabildi.

Bükreş Üniversitesi, Başbakan'ın doktorasını eğitim bakanlığı onay vermeden geri alamayacağını belirtiyor.

Dünyanın en ünlü bilimsel yayınlarından Nature dergisi de Romanya Başbakanı'nı doktora tezinin bir bölümünde intihal ile suçladı.

Başbakan suçlamaları reddetmiş ve Araştırma Etiği Konseyi'nin desteğini arkasına almış olsa da biri 2003'te doktorasını veren Bükreş Üniversitesi'ninki olmak üzere iki Rumen akademik kurulu suçlamaları yerinde buldu.

Macaristan Cumhurbaşkanı da aynı nedenlerle hem doktorasından oldu hem de istifa etmek zorunda kaldı. Rusya Kültür Bakanı da tezinin 16 paragrafını başka kaynaklardan kopyaladığı suçlamaları ile karşı karşıya, ancak iddiaları reddediyor.

Bu, hiç hafife alınabilecek bir konu değil. Doktora saygın bir derece. Hele de Almanya ve Avusturya gibi, insanlara hitap edilirken Herr Doktor veya Frau Doktor hitabının ayrıcalık kazandırdığı ülkelerde...

Bazı siyasetçilerse, bu unvanın sağladığı yetkinlik algısından ve saygıdan, bunun için gerekli zaman ve emek yatırımını yapmadan yararlanmak ister görünüyor.

İntihal yaptığı ortaya çıkan isimlerin özgeçmişlerine şöyle bir bakınca, insan zaten aktif siyasetçiler olarak yoğun bir programı olan bu kişilerin bunların yanında nasıl araştırma yaptığını, kütüphanelerde vakit geçirdiğini, kurumlar arası kitap ödünç işlemlerini beklemeye vakit ayırıp tüm bunları oturup yazdığını merak etmeden geçemiyor.

Bazıları "Kimin umurunda, bir üniversitede ders verecek değiller, bırakın eğlensinler" diyor.

Ancak görünüşe göre intihalin gölgesi, Almanya'da profesörlük kürsülerine dek ulaşmış. Eğitimden sorumlu olan profesörler de "kopyala yapıştır" işlevlerinden faydalanır olmuş. Geçen ay hukuk öğrencilerinin nasıl makale yazması gerektiğini anlatan yeni bir kitabın üçte birinin intihal eseri olduğu, aralara Wikipedia'dan bölümlerin de cömertçe serpiştirildiği ortaya çıktı.

İlginçtir, intihal hakkındaki bölüm bile intihal yapılarak hazırlanmıştı. Sorunun yaygınlığını göstermek için zu Guttenberg'in tezi de hatalı şekilde olmakla birlikte örnek gösterilmişti.

Kitap çabucak raflardan toplandı, yazarlar metnin sorumlularını bulacaklarını söylediler. Ancak kitabı kendileri yazmadılarsa, bu kişilerin kitapta yazar olarak anılması da merak uyandıran bir diğer nokta...

Peki, üniversite düzeyinde eğitim verenler başka metinlere paralel akan metinler oluşturuyor, ancak bunlara atıfta bulunmuyorlarsa öğrencilerine doğru bilimsel uygulamaları nasıl öğretecekler? (Münster Üniversitesi'nde yardımcı doçent olan kitabın yazarlarından ikisinin doktora tezleri de VroniPlag Wiki sitesine eklenen çalışmalar arasında.)

ABD ve İngiltere'de üniversitelerin teşrif ve etik kurulları bulunuyor, etik uygulamalar kapsamlı şekilde tartışılıyor. İntihal ile mücadele etmek için başvurulan araç ve yöntemler bulunuyor. Almanya'da ise bu meseleye eğilmek isteyenler büyük oranda hallerine bırakılıyor. Araç ve resmi prosedürler açısından pek fazla olanakları yok.

Piyasadaki intihal tespit yazılımları bazı intihal uygulamalarını özellikle kelime kelime alıntıları ortaya çıkarabiliyor. Her şeyi bulabiliyorlar diye bir şey yok, ama şimdilerde Alman üniversiteleri bunları satın almak için kuyrukta.

Sorun sisteme yayılmış ve derinlere inmiş durumda. Almanya'da profesörler genelde yalnız, ya da kendilerine tabi olan araştırma grupları ile çalışıyor. Bunların çoğu başka profesörleri eleştirmeye ya da sorunları tartışmaya açık değil. Resmi bir denetim ya da kontrol mekanizması da yok.

Almanya'da on yıllardır bilimde uygunsuz davranışlara hoşgörü ve şaibeli durumlara kayıtsızlık yavaş yavaş gelişti. Sesini yükseltenler çabucak susturuldu. Dürüst bilim insanları başkalarının kestirmeden bir yerlere varıp bunun yanlarına kalması karşısında hüsrana uğradı.

Cottbus Üniversitesi'ndeki bazı akademisyenler sayfalarının yüzde 40'ı başka metinlere paralel görülen bir doktora tezinin sadece 'teknik zaafları' olduğu hükmü verilmesini içlerine sindiremedi.

Ancak şimdi sesini yükseltenlerin sayısı artıyor ve bazıları izlenecek yoldan emin olmasa da, intihal en azından her üniversitede tartışılıyor.

İntihal konusunda daha iyi bir eğitim ve bilimin kendi uygulamalarının saygınlığını koruması hayati önemde.

Tezlerin kolayca kontrol edilmesini sağlayacak şekilde internette açık erişimle yayınlanması; son beş yılda yapılmış tez savunmalarının zayıf noktalarının belirlenmesi için rastgele bir örnekleme ile taranması gerekiyor.

Ancak hâlihazırda bunun için finansman kaynağı bulunmuyor. Dolayısıyla Alman üniversitelerinin intihal konusunda tutumunu ciddileştirmeyi mi, böyle yuvarlanıp gitmeyi mi seçeceği henüz net değil.

Eldeki veriler bu sorunun Almanya ile sınırlı bir hastalık olmadığını gösteriyor. Avrupa üniversitelerinin sağladığı yükseköğretim derecelerinin layık olduğu saygınlıkla karşılanabilmesini sağlamak için muhtemelen diğer tüm Avrupa ülkelerinde de benzer adımlar atılması gerekebilir...

Debora Weber-Wulff, VroniPlag Wiki uygulamasına aktif katkıda bulunuyor; ayrıca Copy, Shake and Paste adlı İngilizce blogda bilimde suistimal ve intihal konusunda yazılar yazıyor.

İntihal vakaları

Işıl Öz - 'Türkiye'nin ihtiyacı olan büyük bir akademik devrim' (T24)

Akademisyenler TÜBİTAK'ın çalışmalarını ve Türkiye'deki akademik yapıyı değerlendirdi

Türkiye’deki beyin göçünü tersine çevirmek adına TÜBİTAK’ın düzenlediği, “Yurt Dışındaki Türk Bilim İnsanları Kurultayı” sonrası Türkiye’deki bilimsel altyapının eksikliği yine gündeme geldi. Türkiye’yi geliştirmek ancak problemlerin içine atılmakla başlar diyen bilim insanları var elbette ama TÜBİTAK’ın bu girişimini temelsiz bulanlar çoğunlukta. İletişimde olduğum birçok akademisyene sordum:

Türkiye’de bilim insanlarının çalışma evrenini nasıl değiştirmeli ki dünyanın her köşesinden (sadece Türkiyeli değil) bir çok bilim insanı Türkiye’de olmak istesin?

Sonuç, Türkiye’de akademik yükseltme sorunları, akademi-endüstri işbirliksizliği, akademilerin özerk olamayan bütçeleri, akademik yapılanma sorunları, öğrenme çıktılarına dayalı öğretim süreçleri çerçevesinde Türkiye’deki akademik sorunlara değindik.

Akademisyenlerin T24'e açıklamaları şöyle:

Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr Lale Akarun, bilim dünyasındaki atılımların, kurumsal birikim ile mümkün olduğunu düşündüğünü söyledi: “Bir araştırma kurumu inşa edeceksiniz,bu kurum kendi araştırma kültürünü yaratacak, öğrenci kitlesini yetiştirecek, çalışma, araştırma kültürünü ve ekibini oluşturacak. Projeler alacak, laboratuvarlar kuracak. Bu aşamaya geldikten sonra, bu kuruma yapılan her tür destek, katlanarak fayda yaratır. Örneğin, yurtdışında başarılı bir bilim insanı, bu şekilde çalışan bir kurumun, ve kendisine uygun bir ekibin içine katılırsa, (kurum değiştirmekten dolayı kısa bir verimlilik kaybına uğrasa da), verimli olarak çalışmayı sürdürebilir, ve geldiği yerde de fark yaratır. Ancak, yeni kurulan bir kuruma çok başarılı bir bilim insanını da getirseniz, fazla bir şey yapamayacağını düşünüyorum. Evet, bilgisi görgüsü sayesinde, bu kurumun şekillenmesinde çok önemli katkısı olabilir; ama yurtdışındaki araştırma verimliliğini sağlayamaz, ve araştırmasını aynı hızla ilerletemez.”

Prof. Akarun sözlerine şöyle devam etti: “Türkiye’de, 40-50 senelik (yerine göre daha fazla) birikime dayanan araştırma üniversiteleri var, sayıları 10 kadar. Bunları, başarılı olamadılar deyip bir kenara bırakıp, sil baştan yeni kurumların daha başarılı olacağını sanmak bir hatadır diye düşünüyorum. Tabii ki Türkiye gibi büyük bir ülkeye 8-10 araştırma üniversitesi az; sayının artması gerekiyor. Ancak eski kurumları devreden çıkartmadan, ve hatta onların desteği ile yeni üniversiteler kurmaya çalışmak, bana daha sağlam bir yaklaşımdır gibi geliyor. TÜBİTAK’ın bir süredir önceliği, araştırma desteklerini tabana yaymak. Yani, destek bütçesinin çoğunu 8-10 araştırma üniversitesine değil, tüm üniversitelere eşit paylaştırmak. Bu politikayı başarıyla uyguluyor; yeni üniversitelere de çok faydası oluyor. Ancak, yeni üniversitelerin yerleşmiş araştırma üniversitelerinin düzeyine ulaşması çok zaman alacaktır; öte yandan yerleşmiş kurumların hızını kesmek, ülke için çok zararlı olacaktır.”

Başkent Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mutlu Binark: “Genel olarak iki alt başlıkta yanıtlayabilirim sorularınızı; ilki Türkiye’de akademi ve özgün bilimsel araştırma sorunu. Mevcut üniversite sisteminde ister devlet ister vakıf üniversiteleri olsun, öğrencilerin eleştirel bir mesafe ile yaşamı, disiplinleri sorgulayan bir bilgi birikimi ile öğrenim sürecinde varolmaları temel amaç olarak görünmemekte. Hali hazırda “aktarmacı” bir eğitim sistemi hakim. Bu nedenle teori ve pratik arasında büyük bir uçurum gözlemleniyor. Çeşitli disiplinlerin kuramsal ve kavramsal çerçeveleri, ilkeleri yaşam deneyimi ile kesiştirilmiyor; derslikler “yaşam”la temas etmiyor. Üstelik, üniversite eğitiminin yaşam boyu ve yaşamın içinde olduğu nosyonundan ne yazık ki uzağız. Bu sorunun bir diğer ayağını da özgün ve nitelikli bilimsel araştırma sorunsalı geliştirmek ve bunun için araştırma zamanı temin etme sorunu oluşturuyor. Kanımca, bu noktada her türlü disiplinde TÜBİTAK çeşitli destek araştırma programları ile devreye olumlu bir destekleyici olarak girebiliyor. Üniversitelerde akademisyenlerin “aktarmacı” konumunun kökten bir şekilde “araştıran ve sorgulayan” misyonuna evrilmesi gerekli. Ancak burada sorumluluk TÜBİTAK’tan çok yüksek öğrenim kurumlarının kendisinde ve atama-yükseltme kriterlerinin halihazırdaki koşullarında...”

TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Merkezi’nde Uzman Araştırmacı Yard. Doç. Dr. Sevgi Zübeyde Gürbüz: “Sistem değişmedikçe, ne Türkiye’de insan yetişir, ne de insan dönmek ister. Sistem dediğim sadece ezberciliğe dayalı ilköğretim sistemimiz değil: Teknoloji geliştirmeye yönelik bir düzgün sistemimiz yok. Üniversiteler araştırma için güveniliyor ama tek başına yeterli değil. Fonlama mekanizmalar zayıf. ABD’deki sistemle ayrıntılı bir kıyas yapmış olsam ne kadar eksik kaldığımız ve kendi kendimize zarar verdiğimiz belli olur. ABD’de hem projelendirme güçlü hem de yeni mezunlar iş ortamında yetiştiriliyor. Bak Türkiye'de bu da yok. Belli bir birikimle ben Türkiye'ye geldim, ama benim bilgimden faydalanabilecek bir sistem yok, Gidiyorum sağa sola yalvarıyorum şunu bunu yapalım diye. Çok acı bir durum. ABD’den gelen herkes Türkiye'de ekmek bulur da bizim aradığımız sadece para değil, mesleğimizi en iyi bir şekilde icra edebilmek. Eğer insanlar mesleklerine hakkıyla yapabileceklerine inansalar çok daha kişi döner...ve çok daha hızlıca kalkınırız. Olay sadece akademisyenler değil tabii, genel araştırmacılar. Yoğun dönüş eğitim sıkıntısını da haffifletir çünkü böylece tahta oturmuş bağnaz hocalar barınamaz...”

TÜBİTAK’a sert eleştiri…

“Dünya bilim coğrafyasında pek esamesi okunmayan bir ülkenin gittikçe politik manipülasyonlara alet edilen bir kurumu olarak özetliyorum ben TÜBİTAK’ı. Elbette bir şekilde o kurumla bağlantılı dünya çapında bilimcileri tenzih ederek. Mesele asla tek tek başarılı insanlar değil, kurumsal olarak iyice garipleşti ve ülke olarak da Türkiye’nin pek bir bilimsel yeri yok.” dedi bilişsel bilimler dalında yüksek lisans yapmış, halihazırda yurtdışında uzay ve havacılık sektöründe çalışan bir isim.

3 küsür senedir Türkiye’de yaşamadığının altını çizdi ve “pek çok akademisyen ve gazeteci hapiste, yıllardır yargılanıyorlar, bunun üzerine daha fazla bir şey demeye korkuyorum, Türkiye’ye ailemi ziyarete gittiğimde başıma bir iş gelmesin diye. İnsanların bir gece ansızın alınıp götürülmedikleri, yıllarca yargılamaya maruz kalmadıkları bir yerde bilim ile uğraşmak daha makul diye düşünüyorum.” diye ekledi.

Bologna süreci konusunda ise bakın neler söyledi: “AB coğrafyasında dahi işler yavaşça rayından çıkmaya başladı, serbest piyasayı akademiye hakim kılmaya çalışıyorlar. Hollanda gibi bilim yuvası yerlerde bile ödenek gibi sözde gerekçeleri bahane edip üniversitedeki geometri departmanlarını kapatmaya kalktılar, Anvers Üniversitesi’nde benzer skandalvari durumlar yaşandı yakınlarda. Üzüntüm o ki Türkiye AB’nin kuyruğuna takılıp pek çok hatayı bu şekilde meşrulaştıracak.”

Kısaca, sosyal refahı yüksek bir ülkede, belli bir hayat standardını yakalamış, dünya standartlarında bilimsel üretim yapan başarılı bilimcilerin Türkiye’ye gitmesi için şu anda ufukta en ufak bir sebep göremediğini belirtti, hayatının ilk 33 senesini Türkiye’de geçirmiş, İTÜ ve Boğaziçi’nde okumuş ve özel bir üniversitede ders vermiş bir insan olarak…

'Nasıl olduğun değil, nasıl göründüğün önemli...'

“Bologna sürecinin iki etkisi oldu” dedi başka bir akademisyen ve ekledi: “Biri olumlu, üniversite içindeki her kurum ve birey “ben ne yapıyorum”u bir kez sorguladı. Öğrenim çıktıları, ders çıktıları, program çıktıları ve birbirlerini destekleyen domino taşları gibi örüldü sonuçta. Bir programdan mezun olan kişide aranan kriterlere göre tüm programlar gözden geçirildi. Bu daha önce var olan bir programı kopyala yapıştır hale getiren bölümler için önemli bir fırsattı “biz ne yapıyoruz”, “akademik yaşamın neresinde hangi eksiği kapatıyoruz” ve “bizim farklılığımız nerede” sorularını sormak için önemli fırsatlar sundu. Tabii ki bu fırsatları görebilmek, değerlendirebilmek ve bir avantaja çevirebilmek için Bologna sürecindeki evreleri ve bu sürecin üniversite yapısı içindeki tüm birey ve kurumlara getirdiği yükümlülüklerin çok iyi bilinmesi gerekiyordu.”

Dezavantaj da burada yatıyor sanırım…

Öyle, bir çok kurum ya da birey henüz süreci bilmeden, kulaktan dolma bilgilerle bu çıktıları ve programları hazırlamaya başladı. Böyle olunca da sadece görüntüde olan ama içeriği boşaltılmış öğrenim çıktıları tasarlandı, Programlar sanki bu çıktılar yerine getiriliyormuş gibi planlandı. Böyle olunca da günümüz postmodern dünyasına oldukça uygun bir yapı ortaya çıkıvermiş oldu. Nasıl olduğun değil, nasıl göründüğün önemli... Bununla birlikte tüm akademik birimlere yıllık, beş yıllık, on yıllık planlar yapma gerekliliği getirildi. Birbirleriyle bağlantılı olarak çalışan bu sistemde birimler kendilerine hedefler koydu ve bu hedefleri gerçekleştirebilmek için çalışmalar yapıldı. Kimi zaman hedefler gerçekten içi dolu olarak yerine getirildi, kimi zamansa hedefleri yerine getirebilmek için göstermelik etkinlikler, projeler ortaya kondu. Özetle, ölçülebilir olma sorusunun yanıtı hep nicelik olarak arandı. Kaç makale yazdın, kaç etkinlik yaptın, kaç konferans düzenledin, kaç bildiri yayınladın, kaç öğrenci projesi gerçekleştirdin... Bu soruların yanıtlarının hep nicel veriler ile ölçülmeye başlanmasıyla birlikte ortaya konan performansların niteliği ciddi oranda düştü. Çünkü ne yapılırsa yapılsın bu etkinlikler, etkinlik hanesine sadece artı 1 değer kazandıracaktı. Değerlendirmeler de hangi yoğunlukta ya da kalitede değil, kaç kere, kaç tane ile sınırlı. Doçentlik sınavları, profesörlük atamaları, yrd. doç atamaları hep puanla. Sayı tutturmayla. Nitelik ne kadar önemli tartışılır. 10 puan olmasın, 3 puan olsun ama özgün olsun.

‘Türkiye’de akademi özgür değil…’

Mevzuya dair son söz ise ABD’nin Massachusetts eyaletindeki Marine Biological Laboratory’de doktora sonrası araştırmacı statüsü ile faaliyet gösteren Dr. A. Murat Eren’in: “Türkiye akademisinin büyük bir değişime ihtiyacı olduğu bir gerçek. Fakat bu değişim yurt dışından dönecek bilim insanları eliyle başlatılabilecek gibi görünse de, akademik kadrosu gücü elinde bulunduran siyasi otoritenin ‘kadrolaşma’ eğilimleri doğrultusunda şekillenen bölümlerde yer etmiş kültürün bu değişime karşı ortaya koyacağı direnç ile başa çıkmak, “bilim insanı” olmaktan farklı meziyetler gerektiriyor. Akademinin bugünkü noktaya gelmesinin sebebi intihallerden, bütçe sıkıntılarından ya da vizyonsuzluktan daha derin: Türkiye’de akademi özgür değil. Bir nehir gibi coşkuyla akması gereken akademi, Türkiye’de siyasetin ifade özgürlüğüne çektiği setlerle oksijensiz baraj göllerine dönmüş vaziyette. Bugün gördüğümüz akademi de işte bu seçilim baskısının bir sonucu. Hem Türkiye, hem de ABD’deki bilim camiasını tanıyan birisi olarak ABD ya da Avrupa nehirlerinden alınıp bu göllere salınacak akademisyenlerin çok büyük bir kısmının boğulup gittiğini hayal etmek benim için zor değil.

Türkiye’nin ihtiyacı olan büyük bir akademik devrim; ama akademi hakkında görüş bildirirken ismini saklamak zorunda hisseden akademisyenler ya da akademinin problemlerini anlamaktan uzak siyasetçilerin değil, bu problemlerin en doğrudan etkilediği kitle olan öğrencilerin öncülük ettiği, akademiyi otoriteye bağlı köklerinden kurtaracak, önündeki setleri yıkarak akademiye bağımsızlığını kazandıracak bir devrim. İmkansız duyuluyor olmalı. Bu inanın yurt dışından dönecek bilim insanlarının Türkiye’de bir şeyleri değiştirebilme ihtimalinden daha olası.”